+7 (777) 001 44 99
Құстардың тіршілігін бақылау арқылы біз өмірді танып-білеміз, рухани тазарып, табиғатқа деген жанашырлық сезімі оянады. Құс бақылаушылар - бұл тек құстарды бақылауды ғана ұнататын адамдар емес. Олар нағыз Джеймс Бондтың кім болғанын жақсы біледі: өйткені, Ян Флеминг атақты құсбегі, Ямайкада тұрған шағында Филадельфиядағы құстардың карибтік түрінің маманы болған, орнитолог-ғалым Джеймс Бондтың еңбектерімен жақсы таныс болады, сол себепті өзінің көпсериялық оқиғаларының басты кейіпкеріне сол автордың аты-жөнін алғаны белгілі. Құстарды жақсы көретіндер ішінде атақты адамдар да аз болмады, мысалы, американдық президенттер Франклин Рузвельт пен Джимми Картер. Tengritravel.kz біздің елде сирек құстарды қайдан көруге болатыны жайлы айтып береді.
Еуропада мұндай табиғи демалыстың түрі өте танымал, мұндағы құс бақылаушылардың саны 80 миллионнан аса адамды құрайды. Қазақстан үшін бұл жаңа хобби, бұл елде қазір бірнеше жүздеген адам ғана құстарды көруге құмар, бірақ қазақстандық құс бақылаушылар болашағы зор екені сөзсіз. Себебі, Қазақстанның жері құдды осы демалысқа арналғандай, алып территориясы мен табиғи ландшафтарының арқасында оған қол жеткізе алады, мұнда құстардың түрі де алуан түрлі, олардың саны 500-ден асады.
Барлығын бірақ көру
Құстардың көп алуан түрлілігін көру үшін сізге Коста-Рикаға ұшу керек, мұнда әлемдегі құстардың 10500 түрінен 800-ден аса түрі бар. Сондай-ақ, Қазақстан түрлі құстарға бай, әйгілі орнитолог Анатолий Федорович Ковшардың еңбегінде сөз етілгендей, мұнда құстардың 500 түрі тіршілік етеді және бұл құстарды бақылаушылар үшін тамаша жаңа бастама болмақ.
Алматы облысы осы тұрғыдан көш басында десе болады, себебі, қысқа уақыт ішінде құстардың басым бөлігін республиканың оңтүстік белдеуінде мамыр-маусым айларында көруге болады (көші-қон және ұя салу кезеңі), олардың 260-тан аса түрі бар. Аймақта Орталық Азияның ең биік таулары Тянь-Шань шөл даламен түйіседі және дәл осы жерде бес күн ішінде сіз құстардың әр алуан түрлерін, соның ішінде сирек кездесетін де түрлерін бақылай аласыз. Тауда, шетелдік құсбегілер арасында орақтұмсық (Ibidorhyncha struthersii) пен боялған қаратөсті қызылмойын (Leptopoecile sophiae), сондай-ақ тау ұларын (Luscinia pectoralis), сақалқұсты (Gypaetus barbatus) көру сәттілік деп саналады.
Тауды мекендейтін кекілік (Alectoris chukar) немесе тас кекілік - бұл құс бақылаушы болуға мүмкіндік беретін бірден-бір себеп. Алматы облысында кекіліктің 2 кіші түрі - Alectoris chukar falki және жоңғар Alectoris chukar dzungarica бар, барлығы осы құстың 18 түрінің 4-і Қазақстанды мекендейді. Кекіліктер ірі болып келеді, ашық ұстайды, дауыс шығарып жүреді, әсіресе ұя салу кезінде бақылау қызықты. Таудағы кекіліктер 10-15 балапаннан тұратын құстарын өсіреді, көктемде оларды тамашалауға міндетті түрде шығыңыз.
Шетелдік қонақтар Қазақстанның оңтүстігін тек осында ғана көрінетін құстардың түрлері мен түрлеріне жоғары бағалайды, бұл Іле сексеуіл сойка (Podoces panderi), каспийлік (азиялық) зуек (Charadrius asiaticus), джек (Chlamydotis macqueenii), қоңыр көгершін (Columba eversmanni), сексеуіл торғайы (Passer ammodendri) және ақ қанатты тоқылдақ (Dendrocopos leucopterus).
Жаңадан бастаушылар үшін қолайлы аймақ - бұл Сорбұлақ көлдері және басқа да Алматыдан шалғай су қоймалары бар. Көлде құстарды бақылаушылар бірден бірнеше ондаған құстар түрін табады, бұл құстарды әрі қарай бақылауға деген қызығушылықты арттырады.
Әрине, құс бақылауды қазақстандық құстардың ішіндегі ең әдемілері - бірқазандар мен аққуларсыз елестету қиын. Қазақстанда бірқазанның екі түрі бар: қызғылт (Pelecanus onocrotalus) және бұйра (Pelecanus crispus). Сонымен қатар, дыбыстаушы аққулар (Cygnus cygnus), дыбыссыз аққулар (Cygnus olor) және кіші аққулар (Cygnus bewickii) да кездеседі.
Күзде, Алматы маңында сұр тырналар мен кербез тырналар бір жерге жиналып, үлкен топ құрады. Бірде, қаладан 20 шақырым жерде құс бақылаушылар тобы аралас құстар тобын байқады, онда 5000-нан аса тырналар болды, олар жолдан қамыспен бөлінген өрісте жасырынған. Құстарды бақылаушылар құстардың шиқылын естіп барған екен, олар осы керемет, әсем құстарды жақыннан көру бақытына ие болды.
Құстармен жақын танысқаннан кейін Қазақстанның басқа аймақтарына да барыңыз. Алматыдан 700 шақырым жерде Кіші Қаратау тауларында, монархтар тобынан шыққан кішкентай тропикалық жұмақ құсы мекен етеді. Ол атауын керемет, жарқыраған түстеріне байланысты алды. Оны ағаштан байқау қиын, бірақ тану оңай: басы, иегі, тамағы қара түсті, қатты көк жылтырмен, артқы жағы, қанаттары мен құйрығы қоңыр-қызыл, кеудесі мен іші сұр немесе ақ түсті, мықты тұмсығы, қара көзі айналасындағы көк болып келеді.
Жұмақ құсы бізге Үндістаннан ұшып келеді, сондықтан бұл экзотикалық құсты міндетті түрде көру өте қажет. Ақ мойынды бұлбұл да одан (Irania gutturalis) кем түспейді, өте әдемі, ол тауларда тұрады және ұя салған жерді айналып ұшқанда әдемі әнімен тамсандырады.
Кіші Қаратау тауларында үлкен сыбыр құс (Hippolais tongida) пен Стюарт құсы (Emberiza stewarti) да ұя салады, олар әдемі болмауы да мүмкін, бірақ олар өте қызықты, әсіресе тәжірибелі құс бақылаушылар үшін қызық. 1926 жылы Қаратау тауларына жақын жерде, Талас Алатауында құрылған Ақсу-Жабағлы қорығында көптеген құстар мекендейді. Биік сабақты аршаның жергілікті сирек ормандарында Солтүстік Тянь-Шанда кездестіруге болмайтын түрлері бар, мысалы, өте әдемі және сирек отырықшы болып келетін қызыл мойын шымшық (Parus rufonuchalis).
Шағала құс - Алакөл қорығының символы
Алакөл көліндегі ішкі туризмді жақсы көретіндерге жақсы таныс болып келеді. Құстарды бақылаушылар мұнда суда жүзетін және жартылай су құстарының көптеген түрлерін таба алады, олардың арасында сирек кездесетін шағалалар (Larus relictus) ерекше қызықты. Кішкентай топтармен ол көлге көктемде, наурыздың аяғында - сәуірде, қарабас шағаланың, шағалатұмсықты құстың және лехердің жанына ұя салуға келеді. Егер сіз қандай да бір себептермен қорық аумағына кіруге дайын болмасаңыз, онда Алакөлдің бүкіл жағалауында шағалалардың жекелеген жұптарын көруге болады, оларды тек бақылауға ғана емес, суретке түсіруге де болады.
Алакөл жағасында бірнеше жыл қатарынан мамыр айының басында Қазақстанның түкпір-түкпірінен, тіпті шет елдерден келетін құс бақылаушылар арасында «Алакөл қанаттары» атты алғашқы және жалғыз фестивалін өткізіп келеді. Қатысушылар ұйымдастырушылардан құстарды бақылауға арналған қондырғылар мен аймақты айналып өту үшін көлік құралдарын ғана емес, сонымен қатар кәсіби құс бақылаушылардан таптырмас тәжірибе де алады.
Қызғылт қоқиқаз - батқан күннің перзенті
Сіз Нұр-Сұлтанға жақын жерде, Қорғалжын қорығының аумағында керемет түсті құстарды көре аласыз. Бұл жерде Еуразиядағы қызғылт қоқиқаздардың (Phoenicopterus roseus) ең солтүстік колониясы орналасқан, олардың көбею маусымында саны 60 000-ға жетуі мүмкін. Қоқиқаз күзде, көші-қон кезеңінде «бақылауға» тырысыңыз. Бұл кезде құстар Иранға, Ауғанстанға және Пәкістанға қыстап ұшады.
Қорықтағы қызғылт үйірлермен бірге сирек ұя салып, қоныс аударатын кречетка құсын (Chettusia gregaria) және бозторғайдың екі түрін - қара (Melanocorypha yeltoniensis) және ақ қанаттысын (Melanocorypha leucoptera) табу оңай.
Мергенқұс тобы
Шетелдік бақылаушылар Батыс Қазақстан тауларында тау мергенін (Gallinago solitaria), азиаттық мергенді (Gallinago stenura) және ағаш мергенін (Gallinago megala) қызығушылықпен байқайды. Бұл аймақтағы қазақстандықтарды басқа құстар, яғни Сібір құстары қызықтырады, оларды сіз еш жерде кездестірмейсіз: шіл (Tetrastes bonasia), сібір құсы (Perisoreus infaustus), сұр торғай (Pyrrhula cineracea), қызылмойын бұлбұл (Luscinia calliope) және т.б.
Құстарды бақылау - бұл жан мен тән үшін жақсы хобби, бұл сізге қоршаған табиғат әлемімен толықтай танысуға және шынымен демалуға мүмкіндік береді. Ормандар мен жазықтарды аралап көп сағаттық жүрудің артықшылықтары да жоқ емес: кейде ерекше қызықты түрін де көру үшін сізге бір шақырымнан аса жүру керек. Мұнда сізге өз қызығушылығыңыз көмектеседі, бірақ жаңадан бастаған құсбегілер үшін біз аздан бастауды ұсынамыз. Өз аулаңызда немесе жақын саябақта құстарды бақылап, құстар әлемі туралы туралы зерттеңіз.
