Фото @ashy__d
Әлемді құтқаратын "зеңгір үй" тұрғызушылар. Не үшін туристер аққұмырсқалар үйінділерін тамашалауға барады?
Аққұмырсқалар ағаш ғимараттарды қиратып, үй иелеріне үрей тудырары анық. Сонымен қатар, олар тек көлемі ғана емес, сонымен қатар ғалымдарды қызықтыратын энергия үнемдейтін технологиямен таң қалдыратын ғимараттар тұрғызуымен ерекшеленеді. Kaz.tengritravel.kz порталы Aviata.kz сервисімен бірге аққұмырсқалар үйінділерінің таңғажайып табиғи сәулеті мен олардың тіршілік етуі жайлы баяндайды.
Материалды оқу барысында сезімтал адамдарға тамақтан бас тартуға кеңес береміз!
Бұл қалай жасалады?
Климат пен табиғи жағдайларға байланысты аққұмырсқа үйінділерінің конфигурациясы өзгеруі мүмкін. Әрбір аққұмырсқа үйіндісінде жұмысшылар, сарбаздар және патшайымнан (жатырдан) тұратын ұйым өмір сүреді және қызмет етеді. Олардың әрқайсысының өзіндік рөлі бар және олар бір-бірінсіз тіршілік ете алмайды. Олардың "үйлері" монолитті цементтей қатып қалатын сілекей мен құмнан тұрғызылған. Егер мұқият қарасаңыз, аққұмырсқа үйіндісі тесіктері бар үлкен ірімшікке ұқсайды. Бұл жай ғана өткелдер емес, сонымен қатар жүздеген туннельдер мен желдеткіш құбырлардан тұратын күрделі жүйе. Аққұмырсқа үйіндісінің пішініне байланысты күндіз суық ауа жер асты бөлігін төмен түсіріп, салқындатады, ал түнде, керісінше, жылы ауа температураны сақтауға мүмкіндік береді, бұл ретте жиналған көмірқышқыл газы жойылады. Аққұмырсқалар бұл орасан зор құрылыстарын ешбір сызбасыз, тек инстинкттеріне сүйеніп салуы таң қалдырады.
© Shutterstock
Айта кетсек, Зимбабведе, Хараре қаласында осындай технологияны пайдалана отырып, Истгейт орталығы салынды. Бұл - елдегі ең үлкен кеңсе және сауда ғимараты. Дәстүрлі ауаны баптау жүйесі жоқ, бірақ мұнда температура әлі де реттеледі, ғимараттың бетоны суық немесе жылы болуына байланысты сыртқы ауа суытады немесе қыздырады. Содан кейін ол ғимаратқа кіріп, жоғарыдағы құбырлардан шығады. Технология ғимараттың ұқсас өлшемдегі ғимараттармен салыстырғанда 10 пайызға аз энергия тұтынуын болжайды. Ғимарат авторлары бұл технологиялар жаһандық жылынуға қарсы үлкен үлес қосады деп күтеді.
David Brazier / CC BY-SA (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0)
Аққұмырсқалар цементті топырақ кесектерінен және өздерінің сілекейінен жасайды, басқалары оны ішек сұйықтығымен араластырады, ал кейбір аққұмырсқалар жартылай қорытылған немесе жаңа ағашты топырақпен біріктіреді. Жұмысшылар күнделікті тамақ ішу үшін далаға шығады. Тамақтану негізінен әртүрлі шөптерден тұрады. Тек мұнда аққұмырсқалар оны қарын тойдыру үшін емес, құрылыс үшін тұтынады. Жартылай сіңірілген шөп саңырауқұлақтар үшін көшет ретінде қызмет атқарады.
Аққұмырсқа үйінділерінің қабырғалары өте берік, олар жұмысшы құмырсқалардың күшті сілекейімен біріктірілген құм, саз, жаңқалар және басқа да табиғи материалдардан тұрады. Олардың қалыңдығы 30 сантиметрге дейін жетуі мүмкін. Аққұмырсқа үйіндісінің ішіндегі температура ылғалдылық сияқты өзгермейді, жаңа аққұмырсқаларға айналатын дернәсілдердің толық жетілуіне, барлығын тамақтандыруға қажетті саңырауқұлақтарды өсіруге қажетті арнайы микроклиматын жасайды.
Қызық дерек. Үйіндіде өсірілген саңырауқұлақтар тек тағам үшін ғана емес, сонымен қатар ауаны қалыпқа келтіруге көмектеседі. Өсу кезінде саңырауқұлақтар жылу шығарады, ал артық ылғалды олар сіңіреді. Құрғақшылық орын алса, саңырауқұлақтар ауаға ылғал шығара алады.
Айтпақшы, аққұмырсқалар көбінесе құмырсқалардың туыстары деп айтылады, бірақ биологиялық класс бойынша олар тарақандарға жақын.
© Shutterstock
Сонымен, Kaz.tengritravel.kz сізді жер шарындағы ең қызықты аққұмырсқалар қорғандарына саяхат жасауға шақырады.
Түнде жарқырайтын аққұмырсқа қорғаны
Мүмкін, бұл топтамадағы ең түрлі-түсті аққұмырсқа үйіндісі Бразилияның орталығында, ғаламдағы Серраду саваннасында орналасқан. Дәл осы жерде сәуірден қазанға дейінгі жаңбырлы маусымда бірегей табиғи құбылыс - жарқыраған аққұмырсқа үйінділерін байқауға болады.
© Shutterstock
Жарқыраған аққұмырсқа үйінділері құбылысы туралы алғаш рет 1850 жылы айтылған. Ғалымдар бұл құбылысқа байланысты әртүрлі теориялар жасады. 1952 жылы бұл жарқырауды аққұмырсқа үйіндісінде тіршілік ететін жарқырауық қоңыздар тудырады деген болжам айтылды. Ал 1982 жылы шертпе қоңыздар тұқымдасына жататын бұрын белгісіз Pyrearinus termitilluminans қоңызының дернәсілдері жарқырап тұрғаны белгілі болды. Қоңыздардағы люминесценция люцифераза ферментінің әсерінен люцифериннің тотығуы кезінде пайда болады, өйткені біз үйреніп қалған жарқырауық қоңыздарда және көптеген басқа жануарларда кездеседі. Мәселе мынада, бұл қоңыздар жарқырауымен өз олжаларын (ұсақ қоңыздар, шыбындар және т.б.) тартады.
Видео Youtube/National Geographic
Бірақ жарқыраған дернәсілдер құрбандарды ғана емес, сонымен қатар жыртқыштарды (өрмекшілер, миллипедтер, шаяндар, бақалар және т.б.) тартады, олар өз кезегінде жәндіктермен тойлауға қарсы емес.
Сол жағындағы сурет Marcio Cabral. Оң жақта ұлттық саябаққа кіреберістегі құмырсқа жегіштің мүсіні Фото news.sky
Посмотреть эту публикацию в Instagram
Айта кету керек, қоңыздар тек қараусыз қалған термит үйінділеріне қоныстанады, сондықтан туристер термиттердің шабуылынан қорықпауы керек.
Бұл термит үйінділері күндізгі жарықта осылайша зиянсыз көрінеді. Фото hindawi.com
Жарқыраған аққұмырсқа қорғандарына экскурсияға осы жерден тапсырыс беруге болады.
Қызық дерек
Мұнда, Бразилияда, Минас-Жерайс штатында 2018 жылы ғалымдар термиттер мекендейтін Ұлыбритания мемлекетінің көлеміндей аумақты қамтитын жерді тапты. Жергілікті аққұмырсқа үйінділерінің жасы 4000 жылдан асады және оларды ғарыштан көруге болады. Барлығы биіктігі 2,5 метр және диаметрі 9 метр болатын 200 миллион төбе бар. "Бұл төбелерді аққұмырсқалардың бір түрі ғана жасайды. Қазылған жер көлемі шамамен 10 текше километрді немесе 4000 мысырлық пирамиданы құрайды және бұл жәндіктердің бір түрі салған ең үлкен құрылыстардың бірі", - дейді Ұлыбританиядағы Салфорд университетінің зерттеушісі Стивен Мартин.
Тарангире ұлттық саябағында құстар қонатын аққұмырсқа қорғандары
Тарангире ұлттық саябағы - Танзанияның солтүстігінде орналасқан шағын саябақ. Ол жабайы табиғатты жергілікті табиғатты маңызды су қорымен қамтамасыз ететін өзеннің атымен аталған.
© Shutterstock
Тарангире өзінің әртүрлі ландшафты үшін әйгілі Серенгетиге бәсекелес болуы мүмкін. Самоа мемлекетімен салыстыруға болатын аумақта баобабтар өсетін ормандар бар, көптеген жабайы жануарлар мекендейді, сонымен қатар, аумақ қараусыз қалған аққұмырсқа үйінділеріне толы.
Посмотреть эту публикацию в Instagram
Бұл ескі аққұмырсқа қорғандары қазір ергежейлі мангустар мен құстардың мекені болып табылады.
© Shutterstock
Бұл туристерге аққұмырсқа қорғанында түрлі-түсті суретке түсуге кедергі келтірмейді.
© Shutterstock
Мұнда сіз гепард, піл табындарының, бөкендер, зебралар мен керіктердің аң аулауын тамашалай аласыз, бұл - нағыз сафари. Ал құрғақ мезгілде сізді жоғарыда аталған жануарлардың барлығы бір уақытта жиналатын суару орындарына апарады.
© Shutterstock
Сонымен қатар, Тарангире гидтер мен туристер отырған көліктер табиғи кептелістерге айналатын жақын маңдағы Маньяра ұлттық саябағы сияқты емес. Сонымен қатар, бұл саябақ қаладан небәрі үш сағаттық жерде орналасқан, Аруша қаласына түнеуге немесе жергілікті базарларда серуендеуге болады.
Тарангире экскурсиясына осы жерден тапсырыс беруге болады.
Намибия
Африканың бұл елінде адамдар термиттермен қарым-қатынас жасауды үйренеді. Мысалы, осы жәндіктер өсірген омайова саңырауқұлағы (Omajova) жергілікті деликатес болып табылады. Ол жаңбырдан кейін өседі және оны жергілікті сатушылар дереу жинап алады екен. Сонымен қатар, ғалымдар болашақта энергияны үнемдейтін ғимараттар салу туралы білім алуға үміттеніп, аққұмырсқа үйінділерін зерттеуде.
Ғалым Андреа Суровек аққұмырсқа үйіндісінің жанында. Сурет www.sdsmt.edu сайтынан
Намибия турына осы жерден тапсырыс беруге болады.
Эфиопия
Мұнда аққұмырсқа қорғандары өте ерекше пішінге ие – асты кең, ұзын конустық төбесі бар, оларды елдің оңтүстігінде көруге болады.
Посмотреть эту публикацию в Instagram
Африкалықтар аққұмырсқа үйінділерін білім ошағы деп санайды. Олар "ата-баба мекенінің" көрінісі. Жергілікті тұрғындар бұл жерде ғарыштық энергия жиналады, ерекше күші бар деп есептейді.
Фото © Gerhard Huber
Туристер Эфиопияның оңтүстігіндегі Турми қаласына жергілікті тайпалар деп аталатын мұражайды көру үшін келеді - бұл аумақта 2000 адамнан аспайтын бірнеше тайпалар тұрады, ал олар дәстүрлері, киімдері және тілі жағынан күрт ерекшеленеді. Олардың өмір салты, әдетте, заманауи әсерлерден өзгермейді. Қаладағы сауда базарларын аралап, қыдыруға да болады.
Хамар ер адам. Сурет © Герхард Хубер
Саяхатшылар жергілікті би өнерін, салт-дәстүрлер мен рәсімдерді тамашалай алады, жергілікті халықтың өмірімен таныса алады. Турлар елдің астанасы Аддис-Абебадан басталады және 16 күнге дейін созылуы мүмкін. Осы уақыт ішінде саяхатшылар бірнеше тайпаларды аралайды, сонымен қатар Хамар халқы мекеніне бірнеше күндік жаяу саяхатқа шыға алады. Тур 3500 доллардан басталады.
Личфилд шіркеуінің аққұмырсқа үйінділері
Мұндағы аққұмырсқа қорғандары ашық ландшафтта орналасқан және биіктігі жеті метрге (адамның биіктігі шамамен 4) жетеді. Саябақта олардың жүзден астам түрі бар. Олардың үлкен көлеміне байланысты олар "шіркеу" деген лақап атқа ие болды. Әдетте, аққұмырсқа үйінділерінің жасы 50-ден 100 жасқа дейін - аққұмырсқа патшайымы осынша уақыт өмір сүреді. Бұл ғимараттар жәндіктер үшін өте қолайлы, өйткені олар жақсы желдетеді. Бір қызығы, олар күн сәулесінің шамадан тыс әсерін болдырмау үшін солтүстіктен оңтүстікке бағытталған. Туристер бұл жерге аққұмырсқа үйінділерінің жанында қызықты фотосуреттер түсіруді ұнатады, ал ғалымдар бұл кішкентай жәндіктердің магнит өрісінің бағытын қалай анықтай алатынына әлі де таң қалады.
Саябақта турлар бар, оның барысында сіз аққұмырсқа үйінділерінің қалай пайда болғаны, осы жәндіктердің мінез-құлқы туралы біле аласыз, сонымен қатар жергілікті биологиялық табиғатты зерттей аласыз.
Сонымен қатар, саябақта сарқырамаларды, муссон ормандарын, тастарды тамашалауға, табиғи бассейндерде жүзуге, жергілікті тұрғындармен сөйлесуге болады.
Посмотреть эту публикацию в Instagram
Личфилд ұлттық саябағына экскурсияға тапсырыс беріп, ерекше аққұмырсқа үйінділерін осы жерден және мына жерден, сондай-ақ, осы сайттан көре аласыз.
© Shutterstock
Саяхаттау - ол да бір жауапкершілік екенін Авиата еске салады. Кейінгі ұрпақтың салауатты өмірі үшін және қайтар жолымыздың тазалығы үшін табиғатты барынша аялайық.
Табиғаттың ертең қандай болары біздің қолымызда. Бастаманы қолдау үшін өзіңіздің "саналы" саяхаттарыңыздан #jasylbolsyn Авиата хэштегімен фотосуреттер мен бейне-видеоларды жүктеуге болады.
