"Теміржол романтикасы". Қазақстан пойыздарынан Берлин фотографының 20 суреті

2019 жылдың күзінде берлиндік фотожурналист Марио Хеллер Қазақстан бойынша 7 500 шақырым жол жүріп, саяхат жасады. Ол елді пойызбен шарлады. Плацкарт вагонында жергілікті тұрғындармен тілдесіп, ер адам екі жарым апта ішінде Қазақстанды бірнеше рет кесіп өтті. Kaztengritravel.kz порталы қазақстандық пойыздардағы өмірге шетелдіктің көзімен қарауды ұсынады.

Марио Хеллер Қазақстанға саяхат кезінде жолда кездескен серіктерінің оқиғаларын жинаған. Бұл әңгімелер оның бұған дейін барған мыңдаған жерінен гөрі ел туралы көбірек білуге көмектескен. Марионың айтуынша, оған қазақстандықтар қатты ұнаған. Сапарды ұйымдастыруға және жол жүргенде оған бірнеше жергілікті тұрғындар көмектесті. Сапар барысында қасында бір жігіт болған. Содан кейін Марио тіпті фотоөнерді оқитын студенттер үшін онлайн шеберлік сабағын өткізген. Фотографтың айтуынша, Орталық Азия оны әрдайым қызықтырған және ол міндетті түрде осында оралғысы келеді.

Фото Марио Хеллер

Марио көп елді аралады: Таиландтың солтүстігіндегі шалғай аудандар, ондағы ауыл өмірі. Косовода ол еуропалық санкциялардан зардап шеккен жастардың және мемлекетті әлі күнге дейін әлем мойындағанының портреттерін салды. Тәжікстанда Памир таулары мен Ресейде әртүрлі өмір салты туралы жобасы болды. Фотографтың барлық жобасы туралы оның www.marioheller.ch веб-сайтынан немесе Instagram парақшасынан білуге болады.

Марио неге көліктің осы түрін таңдады деген сұраққа ол әрдайым пойыздарға құмар екенін айтты. Жалпы, идея бүкіл әлемдегі пойыздардан әңгімелер жинау болды, бірақ, өкінішке қарай, жоба пандемия салдарынан үзілді. Төменде турист жинаған әсерлері, ойлары мен әңгімелерімен бөлісетін кейбір фотосуреттер мен мәтіндер берілген.

Марио Хеллердің Қазақстанға жасаған саяхатының картасы

"Түн ортасы. Терезенің жанынан шексіз қараңғылық өтеді. Бір ырғақпен шыққан гүрсіл мені Орталық Азия далаларына саяхатпен бірге алып жүреді. Бірнеше жолаушының тамағы мен тыныс алуының иісі шығып тұр. Әр жерде әртүрлі дыбыстар естіледі: қорылдау, балалардың жылауы, халық музыкасы мен дауыстар. Менің Қазақстан бойынша пойызбен сапарымның басы осындай болды.

Жолға шыққанға дейін бірнеше күн бұрын Қазақстанның картасына қарап, мен оның көлеміне таңғалдым және адамдардың осындай үлкен аумақта қалай қозғалатыны туралы ойладым. Мені таңғалдырған жайт - бүкіл теміржол желісі бар болғаны 16 000 шақырымды құрайды, бұл Еуропаның көптеген еліне қарағанда әлдеқайда аз. Дегенмен, Қазақстанның аумағы бүкіл Орталық Еуропаға қарағанда үлкен. Толығырақ білу және түсіну үшін мен бірнеше апта бойы қазақстандық вагондарға қамалдым.

Кеңестік мұра пойыздарының біріндегі әр сапар - бұл әртүрлі жастағы, әлеуметтік және мәдени дәстүрлердегі кейіпкерлерге толы микрокосмның бір түрі. Өткеннің барлық есте қалатын атмосферасы қазіргі өмірмен үйлеседі. Бұл - жай сапар емес. Бұл - адамдардың тарихы, ел тарихы және теміржолдардың шексіз романтикасы арқылы уақыт саяхаты.

"Шын мәнінде, мен бірнеше жыл пойызбен жүрдім және сапарым кезінде жүздеген адаммен таныстым. Қазір мен 80 жастамын. Ұшақ билеті қолжетімді болғанымен, мен әлі де пойызбен саяхаттағанды жөн көремін. Мұнда уақыт тоқтаған сияқты. Менің жасымда асығатын ештеңе жоқ, мұндай саяхаттан ләззат аламын"
Дина, 79 жас. Фото Марио Хеллер

Фото Марио Хеллер

Қазақстандағы вокзалдар - Кеңес Одағының музейлері. Сол кездегі суреттер мен бюстер көбінесе күту залдарын безендіреді.

"Қазір бұл пойыздың негізгі баратын жеріне бірнеше станция қалды. Көп жағдайда пойыз уақытында келеді, бірақ кейде адамдар станциядан алыс тұратын жерлерде ерекше аялдамалар жасайды. Сондай-ақ нақты өмірде: тоқтату қажет емес болып көрінсе де, сіз әрқашан тоқтауға дайын болуыңыз керек. Тікелей маршруттар жоқ. Пойыз да: ешқашан терминалға тікелей бармайды".
Әлия, 20 жас. Фото Марио Хеллер

Фото Марио Хеллер

"Купе" деп аталатын кішкентай бөлмеде төрт бейтаныс адам сапарға шықты. Кейде әңгімелеседі, бірақ көбінесе адамдар ұйықтайды немесе ұялы телефондарынан фильм көреді.

Фото Марио Хеллер

Тамақ Қазақстанда маңызды әлеуметтік рөл атқарады. Купеде жолаушылар үнемі өзара тамағымен бөліседі, бұл құрмет пен қонақжайлылықтың белгісі болып саналады. Ыдыс-аяқ, шыныаяқтар мен шайнектер кішкене үстелде тұрады.

Фото Марио Хеллер

Алыс сапарлардың көбі бұрынғы астана Алматыдан басталады және аяқталады. Әдетте, кеш батқанда вокзалда адам көп болады. Жолаушылар бір-бірімен қоштасады, жолсеріктермен багаж саны туралы сауда жасайды және вагондарға жайғасады.

Фото Марио Хеллер

Қазақстандық вагон-мейрамханаларда әрдайым жарқын атмосфера болады. Вагон күлкі мен борщтың иісіне толы. Даяшылар, негізінен, ер қонақтар үшін бір бөтелкеден кейін екіншісін әкеледі.

Фото Марио Хеллер

Таңертең оянғаннан кейін төсек-орын мұқият бүктеліп, пойыз жолсеріктеріне беріледі. Бұл - еңбекке құрмет көрсету рәсімі.

Фото Марио Хеллер

Қазақстан тұрғындарының жартысынан көбі 29 жасқа толмаған. Жастар өздеріне және  болашақта да оларға тиесілі екеніне сенеді. Алайда, мәдениетте егде жастағы адамдарды құрметтеу және отбасылық құндылықтарды құрметтеу дәстүрі қалыптасқан. Бұл қоғамның әлеуметтік құрылымында көрінеді.

"Сыртқы факторларға қарамастан, мен жақсы университетте оқи алатыныма өте қуаныштымын. Біздің біліміміз басқа деңгейде болуы мүмкін. Еуропадағы жастармен салыстырғанда біз өз отбасымызбен көбірек байланыстамыз және патриотпыз. Мен Нұр-Сұлтанда компьютерлік технологиялар мамандығын толық игеруге баса назар аудардым. Бұл - адамзаттың болашағы".
Камилла, 19 жас. Фото Марио Хеллер

Фото Марио Хеллер

Көбінесе адамдар отбасымен - балаларымен бірге саяхаттайды. Олардың кейбіреуі тіпті вагон дәлізінде футбол ойнайды, ал басқалары вагондағы заттарды зерттеп, ашып, ұстап көреді.

"30 жыл бойы қозғалатын пойыздар менің екінші үйіме айналды. Менің әжем кондуктор болып жұмыс істеді. Бала кезімде онымен жиі жүретінмін. Менің жұмысым - билеттердің бар-жоғын бақылау ғана емес. Кейде мен өзімді психолог сияқты сезінемін. Көптеген жыл бойы әртүрлі адамды байқауға тура келді. Кейбіреуі бақытты, басқалары қайғылы болып көрінеді. Кейде мен адамдарға кеңес беремін, кейде олармен бірге күлемін, кейде жай тыңдап, үндемеймін. Менің мамандығымның міндетті шарты - мейірімділік.

Көбінесе мені ештеңе таңғалдырмайды деп ойлаймын, содан кейін мүлдем күтпеген нәрселер болады: қарт адам жоғарғы төсектен құлап, сынған қолын таңуға мәжбүр боламын, содан кейін әйел менің вагонымда босанады. Жақында мен зейнетке шығамын. Менің жеті қызым бар, бәрі тұрмыс құрған, балалары бар. Зейнетте ішім пысады деп ойламаймын, бау-бақшамен айналысармын".
Марат, 63 жас. Фото Марио Хеллер

Фото Марио Хеллер

Көптеген алыс пойыз станциялары кішігірім азық-түлік дүкендерімен немесе жеңіл тағамдар сататын дүңгіршектерімен тартымды. Олар ашық тұрады және адамдарға түнге дейін қызмет етеді.

Фото Марио Хеллер

Қазақстанда теміржол көлігінің маңыздылығы жоғары: теміржол арқылы жолаушылар тасымалының 52 пайызы және жүк тасымалының 49 пайызы жүзеге асырылады.

"Бізде жүректе жылуды сақтауды және суыққанды болу маңызды деген сөз бар. Бұл сөздер мен құтқарушы ретінде оқуды бастағаннан бері жиі есіме түседі. Ата-анам басында мен өз өміріме күн сайын қауіп төндіремін деп алаңдады, бірақ олар менің осы жолға қаншалықты сенгенімді және қанша уақыт дайындалғанымды білгенде, олар мен таңдаған мамандықтың маңызын түсінді.

Кейде тіпті тәжірибелі және білікті құтқарушы жағдайды жалғыз өзі шеше алмайды. Мені қатты мазалайтын нәрсе - мен мұқтаждарды құтқара алмаймын - бақытымызға орай, мұндай жағдай әлі болған жоқ. Қазір мен Нұр-Сұлтаннан төрт сағаттық жерде тұратын ата-анама барамын. Маған пойызбен жүру ұнайды, өйткені әрқашан жаңа адамдармен танысып, өмір туралы ойлана аламыз".

Александр, 20 жас. Фото Марио Хеллер

Фото Марио Хеллер

Қазақстандық вагондардағы дәліздер - жолаушылардың сүйікті орны. Адамдар көбінесе терезеден қарап армандайды және пейзажды бақылайды немесе жақын адамдарымен телефон арқылы сөйлеседі.

Фото Марио Хеллер

Қазақстанда локомотив машинисі болу үшін көп уақыт қажет: алдымен ассистент болып бастайсың, содан кейін бірнеше жыл жүк пойызын алып жүресің. Тек содан кейін сізге жолаушылар пойызын басқаруға рұқсат етіледі. Қазақстандағы локомотивтер тек бұрынғы Кеңес Одағынан ғана емес, АҚШ-тан да жеткізіледі.

"Біз өмір бойы Ауғанстанда тұрдық. 11 жыл бұрын Қазақстанға көшіп келдік. Біз кеңес мемлекетіне ұнамайтын адамдардың балалары болдық. Біз сияқты адамдар азып, лагерьлерге жіберілді. Қамаудан аулақ болу үшін ата-анам бізбен, балалармен Ауғанстанға қашып кетті. Онда әлі күнге дейін бірнеше мың қазақ тұрады. Қазақстанға оралғанда, бір уақытта ішім жеңілдеп, қуаныш пен қайғы сияқты сезімдер болды.

Жеңілдегенім - үйге оралғаным, ал қайғы - мен барлық досым мен көршімді тастап кетуге мәжбүр болдым. Бірақ, ақыр соңында, бұл дұрыс шешім болды. Міне, Қазақстанда тыныштық пен жайлылық - маған осы жаста керегі сол. Пойызбен саяхаттау - мен үшін ең қызықты оқиғалар. Сіз күні бойы шай ішіп, жаңа адамдармен танысып, терезеден даланы көре аласыз. Бұл менің ішкі жағдайымды көрсетеді".

Рейма, 82 жас. Фото Марио Хеллер

Фото Марио Хеллер

Қазақстанда адамдардың саяхаттауының негізгі үш себебі бар: жұмыс, үйлену тойы және өлімге бару. Қазақ некесінің дәстүрлері күйеу мен қалыңдықты бүкіл Қазақстандағы туыстарына бірнеше сапар жасауға міндеттейді. Суретте сіз жас жұбайлардың күйеу жігіттің туған қаласына келуін көре аласыз", - деп жазады Марио Хеллер.