Шымкенттегі ерекше балалар пойызының тарихы туралы не білеміз?

Сізді қала орталығынан әдемі саябаққа апаратын тұтас бір пойызыңыз бар деп елестетіп көріңізші. Теміржол бойымен көңілді гүрілдеп, сіз қаланың негізгі жолдарының бірімен туннель арқылы және көпірдің үстімен жүресіз. Кабинада әсем әуен ойнайды, тамаша көңіл-күйдесіз және соңғы станцияға жеткенше асығасыз. Балалардың бақытты күлкісі, қасыңызда ата-анаңыз бар. Жасыңыз жетіде ғана. Шымкентте (қазіргі Қазақстанның үшінші мегаполисі - Шымкент) туып-өскен кез келген баланың демалысы және мереке күндері дәл осылай өтетін.

Kaz.tengritravel.kz порталы Aviata.kz сервисімен бірге Шымкенттегі балалар теміржолының тарихымен танысып, алты шақырымдық сирек кездесетін тар табанды теміржолдың несімен қызықты екендігін баяндайды.

Шымкент балалар теміржолына Кеңес Одағының Батыры Ғани Мұратбаевтың есімі берілген. Ол пионерлік теміржол ретінде 1980 жылы салынған. Бұл - сол кезеңдегі жаңашылдықтың бір түрі.

Қызықты дерек

Балалар теміржолының іске қосылуы Халықаралық балалар жылына орай келгені де қызық. БҰҰ 1959 жылы балалар құқығына қатысты декларация қабылдады. Бала құқықтары туралы декларация әр балаға "бақытты балалық шақты" қамтамасыз етуге арналған. Ол "адамзат балаға бар жақсыны беруге міндетті" деп жариялады, балаларға олардың пайдасы мен қоғамның игілігі үшін барлық құқықтар мен бостандықтарды пайдалануға кепілдік берді. Бала құқықтары декларациясының қабылдануының 20 жылдығында БҰҰ 1979 жылды Халықаралық балалар жылы деп жариялады. Бұл балалардың, әсіресе дамушы елдердегі балалар мәселесін түсінуге ықпал етуге арналды.

Кеңестік филателия осы тақырыпта балалар суреттері бар арнайы маркалар сериясын арнады.

Халықаралық балалар жылына арналған кеңестік пошта маркасы. 1979 жыл.

Жолдың өзі, көлік сияқты, еріктілермен жобаланып салынған. Жол тар табанды, ені 750 миллиметр және ұзындығы алты шақырымға жуық.

Пойыз екі станция арасында қатынады: Қажымұқан орталық стадионы жанындағы Спортивная және Шымкент дендросаябағының жанындағы Тұлпардан.

Балалар пойызы көпірден өтеді (жоғарғы сурет), Орталық стадиондағы Спортивная станциясы (сол жақта), Тұлпар станциясы (оң жақта). 

Теміржол вокзалының жобасын "Южгорсельпроект" жобалау институты, ал туннель мен көпірді "Гипрофосфор" институты жобалаған. Олар станция сәулеті үшін Лениндік сыйлыққа ұсынылды. Тұлпар бекеті көңілді түйеге ұқсайды, бірақ оның түрі неге екенін арыстанның күшігін елестетеді, шын мәнінде тұлпар - қазақ фольклоры шығармаларынан алынған қанатты ат.

Фото Александр Евченко. 2019 жыл

Алғашқы пойыз 1980 жылы ақпанда жолға шықты, сол жылдың мамыр айында теміржол тұрақты жұмыс істей бастады. Мамыр мен қыркүйек аралығында оны 176 мың жолаушы пайдаланды. Трассаның биіктігі күрделі құрылымды: көпірден өткеннен кейін екі тік бұрылыспен және ұзындығы 25 метрге жуық туннельмен екі шақырымға жуық еңістен тұрады.

Фото Александр Евченко. 2019 жыл

Бастапқыда тар теміржолда ТУ-269 (бұрын Кентау-Ащысай тар теміржолында орналасқан) және ТУ2-112 (бұрын Алматы балалар теміржолында орналасқан) тепловоздары жұмыс істеді. Кейіннен ТУ2-269 ТУ-112 қосалқы бөлшектеріне қолданыла бастады.

Фото Александр Евченко. 2019 жыл

Локомотивті жөндеу мәселелеріне байланысты балалар теміржолы бірнеше рет жабылуға мәжбүр болды. ХХI ғасырда пойыз біраз уақыт жұмыс істемеді. 2010 жылдардың ортасында қайырымдылық қорлары есебінен қайта қалпына келтірілді, бірақ аз уақыт пайдаланғаннан кейін балалар пойызы депода тоқтап қалды.

Фото Александр Евченко. 2019 жыл

Сонымен, балалар теміржолының соңғы нүктесі қай жер еді? Бастапқыда бұл қала тұрғындарының ең сүйікті орындарының бірі - Шымкент дендросаябағына жетудің жалғыз жолы болды.

Шымкент дендросаябағы

Шымкентте балалар пойызы іске қосылған жылы дендросаябақ ашылды. Сол уақытта қаланың солтүстік бөлігінде Монако князьдігінің жартысына тең үлкен саябақ болған. Онда еуразиялық ағаштар мен өсімдіктердің 600-ден астам түрі отырғызылды. Бұл жер әлі күнге дейін үшінші мегаполистегі ең үлкен және танымал саябақ болып табылады.

Қызықты дерек

Дендросаябақ 1980 жылы бұрынғы қоқыс төгетін орында салынған. Қазір саябақтағы ормандарда қырғауылдар мен тасбақалар мекендейді. Ал орталықта аққулар, үйректер мен қаздар жүзетін көл бар. Дендросаябақ - жас жұбайлар келіп серуендейтін әсем орын.

Дендросаябақта Шымкенттің сәулет белгілері бар, мысалы, үлкен кіреберіс аркасы, бұрынғы балалар теміржолының терминал станциясы және субұрқақтан көлге дейін созылатын 142 метрлік "Махаббат патшалығы" сарқырамасы.

Шымкент дендрологиялық саябағы жергілікті маңызы бар қорғалатын табиғи аймақ мәртебесіне ие. Кіру бағасы - 21 теңге.

Балалар пойызының соңғы станциясы

Теміржолға қайта оралсақ. 90-шы жылдары жас теміржолшылардың жолда оқу-үйренуі мен жұмыс істеуі тоқтатылды. Алайда, қаладан демалыс аймағына жолаушылар тасымалы үшін тар табанды теміржолды сақтау туралы шешім қабылданды. 2002 жылы жол жұмыс істемеді, рельстер кейбір учаскелері тоналып та кетті. 2003 жылы жол қозғалысы қайта қалпына келді.

2004 жылы "Тұлпар" демалыс аймағының аумағын кеңейту және Спортивная станциясынан басқа қалалық саябаққа дейінгі бөлімді салу арқылы демалыс аймағында да, қалада да тар теміржолдың ұзындығын бірнеше шақырымға ұлғайту жоспары жарияланды. Абай атындағы 2005 жылдың маусым-шілде айларында тар табанды жол қозғалысы қайта жанданды. Жөндеу және қалпына келтіру жұмыстарына бюджеттен бір жарым миллион теңге бөлінді. Бірақ трафиктің ашылуынан шамамен бір жарым ай өткен соң жолаушылар тасымалы тоқтатылды.

2006 жылдан бастап жазғы үш айда Шымкент балалар теміржолының тұрақты жұмысын жолға қою қалпына келді.

2008 жылдың 5 қыркүйегінде жаяу жүргіншілерді басқару кезінде жүру жолағын басынан аяғына дейін толық фотографиялық құжаттау аяқталды. 2010 жылы балалар теміржолы жұмыс істеді және өткен жылдармен салыстырғанда әлдеқайда ұзағырақ болды. Эксплуатациялық маусым сәуір айында басталды. 2011 жылы Тұлпар станциясындағы құрылыс жұмыстарына байланысты балалар теміржолы істен шықты.

Фото Александр Евченко

2015 жылы жол қайта іске қосылды, бірақ қала тұрғындарының сұранысының аздығынан пойыз қайта тоқтатылды. Бұл жолы толығымен тоқтады. Осылайша әйгілі балалар пойызы жұмысын аяқтады, ал Спортивная станциясы оның соңғы бағыты болып қала берді.

Балалар темір жолын қалпына келтіру қажет пе деген тұрғындардың көптеген сұрақтарына қарамастан, жол ішінара бұзылды.

Бірақ бәрі осымен тоқтады ма? Қазір теміржол трассасының аумағы ішінара жүгіру және велосипед жолдарына айналды.

Фото Вячеслав Турсунбаев. 2020 жыл, желтоқсан

Аумақ қоршалған, сондықтан спортсүйгіштер жүгіру үшін осы жерге арнайы келеді.

Жұмыс жолының қиын-қыстау кезеңдеріне қарамастан, балалар теміржолы шымкенттіктерге осы күнге дейін ыстық. Әсіресе, Тұлпар станциясының маңындағы аймақ. Мұнда керемет фотосессиялар өткізіліп тұрады.

Бірақ кейбір қала тұрғындарының жүрегінде әлі күнге дейін пойыз тағы да балаларды қала орталығынан дендросаябаққа апарады, осынау ерекше балалар теміржолы ұмыт қалмаса екен деген үміт сәулесі бары анық.

Авиата саяхаттауда жауапкершілік маңызды екенін еске салады. Табиғатқа ұқыптылықпен қарайық, балаларымыз тәлім алар табиғат болсын, ал біз ертең қайта оралар жер болуы қажет. Табиғаттың "бізден кейін" қандай болатындығы біздің қолымызда.

Aviata қосымшасын мына сілтеме бойынша орнатуға болады.