Арыстан баб - аңыздар өмір сүретін кесене

Киелі Арыстан баб кесенесі саяхаттауға арналған ғажайып мекен. Бұл жерде бәрі бар - аймақтың инфрақұрылымының қарқынды дамуына байланысты тек Қазақ хандығының ғана емес, сонымен қатар Орталық Азияның тарихымен байланысты көптеген мәдени көрікті жерлер мен қасиетті діни орындар. Kaz.tengritravel.kz порталы Түркістан облысы бойынша туризм басқармасының "Туристік ақпараттық орталық "Turkistan Tourism Center" КММ-мен бірге аты аңызға айналған тұлға жерленген Арыстан-баб кесенесі туралы толығырақ баяндайды.

Ежелгі Отырар қаласына жақын жерде орналасқан бұл зәулім ғимарат бүгінгі келбетімен таң қалдырады, ол XII ғасырда салынған. Бүгінде кесене бүкіл әлем мұсылмандары тәуеп ететін қасиетті орын болып саналады. Мұнда Арыстан-баб ұлы Мұхаммед пайғамбардың елшісі, сонымен қатар Қожа Ахмет Яссауидің рухани тәлімгері болған дейді. Дәл сол себепті кесене сәулет ескерткіші ретінде танылып, 1982 жылдан бері мемлекеттік қорғауға алынған.

Сурет Түркістан облысы бойынша туризм басқармасының "Туристік ақпараттық орталық "Turkistan Tourism Center" КММ-нен

Мұндай қасиетті жерлердің сұлулығын сөзбен сипаттау оңай емес: бұл жердің рухы өз көзіңмен көріп, сезінуді, энергия алмасуды, ежелгі қабырғалардың астынан күмбезге дейін байыппен тамашалауды қажет етеді. Бірақ біз сонда да сипаттап көрейік, өйткені өлшемі 35-тен 12 метрге дейінгі кесене ғимараты қызығушылық тудырмай қоймайды. Ол ерекше бейнеде салынған, мысалы, азан шақырылатын мұнаралары бақылау мұнараларына ұқсайды, ал кең арка-порталы сол кезеңдердегі ғимараттарға мүлдем ұқсамайды. Порталдың пайда болуы исламдық, еуропалық, тіпті славяндық мәдениетті еске салады және тіктөртбұрышты рамадағы аркалы бөлігі Орталық Азияға тән құрылысқа мүлде ұқсамайды. Бұл кесененің аркасын басқалардан ерекшелендіреді, оның декорациясы XIX ғасырдағы Еуропа, орыс сәулет өнерінен алынған элементтерге негізделген. Негізгі қасбет сонымен қатар мүсіндік кірпішпен безендірілген, оның қайталанбас түсін алебастр ерітіндісіндегі күйдірілген кірпіш береді.

Бұл жерде кесененің алғашқы ғимараты XIV-XV ғасырларға жататынын есте ұстаған жөн, бірақ бүгінде оны тек күмбезді айваннан жасалған екі бағанасы еске салады. XVIII ғасырда мазар қатты жер сілкінісінен қирап, орнына жаңасы салынған. Алайда, ол бүгінге жетпеген, XVIII ғасырдың құрылысы да бізге жеткен жоқ, сондықтан кесене 1909 жылы қайтадан салынған, картуштардың бірінде жазылғандай (қабырғаның сылақ түрінде безендірілуі қалқан немесе орама түрінде, онда сіз автор үшін маңызды белгілерді таба аласыз) фриз, яғни күмбезді кеңістік. 1971 жылы жер асты суларының жоғары болуына байланысты мешіт тағы да жарамсыз күйге түсіп, қайта салынды.

Сурет Түркістан облысы бойынша туризм басқармасының "Туристік ақпараттық орталық "Turkistan Tourism Center" КММ-нен

Алайда, екі камералы қабір немесе гурхан кешеннің ең көне бөлігі болып қала береді; соған орай оны кез келген жағдайда сақтауға тырысты. Гурхан екі бірдей жоғары сферо-конус күмбезімен жабылған. Бірінші бөлмеде Арыстан-бабтың алып құлпытасы, екіншісінде оның шәкірттері мен ізбасарларының Хермет-әзір, Қарға баба, Лашын баба құлпытастары орналасқан. Кесенеде ортақ қабырға арқылы гурханмен бірігетін, осы орынға сай міндетті құлшылық етуге арналған мешіт бар, сондай-ақ, мұнда кітапхана бар. Көп жағынан құрылыстың ерекшеліктерін бастапқы құрылымға әр түрлі элементтерінің біртіндеп қосылуымен түсіндіруге болады.

Сурет Түркістан облысы бойынша туризм басқармасының "Туристік ақпараттық орталық "Turkistan Tourism Center" КММ-нен

Сонымен қатар, туристер кесенеден ортағасырлық каллиграфия өнерінің керемет үлгісі ретінде сақталған қолмен жазылған көне Құранды тамашалай алады.

Арыстан баб және оның кесенесіне қатысты көптеген аңыздар бар. Оларға тоқталмас бұрын мынаны ескерте кетейік: қазіргі тарихшылар Арыстан-бабты ортаазиялық мифологияның жартылай аңызға айналған тұлғасы деп санайды және оның бастапқы табынуы су көздерімен және табиғат күштерімен байланысты болған. Тағы бір пікір бойынша, әйгілі Арыстан-баб шынайы өмірде болған адам және сирек кездесетін данышпан болған, себебі, «баб» атағы тек ерекше білімді адамдарға беріледі. Бұл адам шамамен VII-VIII ғасырларда өмір сүрген және Мұхаммед пайғамбардың адал серігі болған. Осы аңыз бойынша, Мұхаммед пайғамбар мен оның сахабалары бір даcтархан басында табақтан құрма жеп отырыпты. Қайта-қайта табақтан бір құрма жемісі түсіп қала береді екен. Осы мезетте пайғамбар: «Бұл құрма сізден 400 жыл өткен соң дүниеге келетін мұсылман Ахметке арналған» деген аянды естіген деп болжайды. Пайғамбар сахабаларынан Ахметке осы құрманы кім тапсыратынын сұрайды. Ешкім ерік білдірмейді. Пайғамбар сұрағын тағы қайталағанда, Арыстан-баб былай дейді: «Егер сіз Алладан 400 жыл өмір сұрасаңыз, онда құрманы мен тапсырамын», - дейді. Ауыздан-ауызға тараған осы аңыз (екі жазба дереккөзіне сәйкес - "Рисолаи Сарем-Исфижоб және Куприлозаданың кітабы) бойынша, Арыстан-баб кішкентай Ахметтің ұстазы болады, әрі оған құрманы тапсырады.

Сурет Түркістан облысы бойынша туризм басқармасының "Туристік ақпараттық орталық "Turkistan Tourism Center" КММ-нен

Тағы бір аңыз бойынша Мұхаммед пайғамбар қайтыс болар алдында Арыстан-бабқа өзінің аманат таспихын сыйға тартыпты, ол оны кейін жас Ахмет Яссауиге, болашақ Қожа Ахмет Яссауиге сыйлаған делінеді.

Арыстан-баб қайтыс болғаннан кейін шыққан үшінші аңыз бар. 1338 жылы Темірлан Қожа Ахмет Яссауи зиратының үстіне мешіт құрылысын бастағанда, қабырғаларды тұрғызу үнемі сәтсіздікке ұшырайды. Бірде қабырғаларды күшті дауыл қиратса, енді бір нұсқада, кенеттен жасыл бұқа пайда болып, бәрін бұзып тастаған. Әмір Темір сол кезде түс көреді, оған бір әулие келіп алдымен қасиетті Арыстан-баб қабірінің үстіне кесене салу керек, содан кейін ғана Қожа Ахмет Яссауи қабірінің үстіне тұрғызу қажеттігін айтып, аян береді. Әмір Темір солай істейді. Құрылыс 1405 жылы аяқталады. Сондықтан тәуеп етушілер алдымен Арыстан баб кесенесіне, содан кейін Ахмет Яссауиге барады, біз осылай келуді сіздерге де ұсынбақшымыз. Қасиетті Түркістанның есігі саяхаттаушыларға әрдайым ашық екенін еске саламыз.