Ақтөбе облысына экологиялық апат қаупі төніп тұр

10 наурыз 2021 09:45

Шалқар көлі мен Мұғалжар тауларының мәселесі қазірден бастап шешілмесе, Ақтөбе облысына экологиялық апат қаупі төніп тұр. Бұл туралы Құдайберген Жұбанов атындағы университеттің экология кафедрасының доценті Ақылжан Телеуов "Диапазон" тілшісіне айтты, - деп хабарлайды Tengrinews.kz тілшісі.

Жергілікті тұрғындар Шалқардағы су деңгейі күрт төмендей бастағанын байқап, дабыл қағып отыр. Көл батпаққа айнала бастады, түбі лай, жағасы қамысқа толған.

"Шалқар көлінің проблемасы басталған кезде мені су қоймасының түбінен өсімдіктерді тазартудың қаншалықты маңызды екені туралы ғылыми негіздеме беруге шақырды. Шалқар көлі - Қауылжыр өзенінің кеңейтілген алқабы. Мен өзеннің басы Берчогурдан бастап төбе шашым тік тұрды. Бұл енді Берчогур емес, таулы өнеркәсіптік кешен болды. Таулардың арасында теміржол тармақтары дамыған, көліктер жүреді. Содан кейін Қауылжыр өзеніне, Шалқарға қарай бет алдық. Онда өзен жағасы жақсы қалыптасқан, жақындасаң жағалау екенін түсінесіз. Алайда онда терең су, кең өзен болуы керек еді. Ол жоқ! Тартылып қалған! Біздің барлық дала өзеніміз көктемгі сумен толысады да, күзде тартылады, бұл табиғи нәрсе. Бірақ Шалқар құрғап қалған, су деңгейі 15 метрден үшке дейін төмендеген. Қыс қатты болса, су бетінде қатқан мұз су жануарларының өмір сүруіне жол бермейді. Түбі тазаланса, жақсы терең ыдыс пайда болады. Жарайды, тостаған жасадық делік. Суды қайдан аламыз?" - дейді Ақтөбе облысының экология бойынша "Адалдық алаңы" жобалық кеңсесінің жетекшісі.

Ақылжан Телеуов. © diapazon.kz

Экологтың айтуынша, қиыршық тас өндіру үшін жасалған жарылыстар судың жетіспеуіне әкелді.

"Мұғалжар тауларының аумағында қиыршық тас өңдейтін 11 немесе 12 ресми тіркелген кәсіпорын бар. Бұл не өзі? Біріншіден, жарылғыш снарядтар салынады, зарядтардың күші тау жыныстарының тығыздығына байланысты анықталуы керек, оларды жою үшін фракцияны мүмкіндігінше аз етіп жасау керек. Нәтижесінде таулар шайқалады, оның тектоникалық құрылымы жоғалады. Осы сілкіністерден табиғи жолмен жиналған су қар еруінен жойылады. Су кетеді. Бұл су эрозиясы. Сонымен қатар, бүкіл дала беті тозаң. Топырақ дем алуы керек! Ол өз арналары, капиллярлары арқылы дем алады. Бұл шаң топырақтың бүкіл бетін бітеп, арналарды жауып тұр. Су жерге сіңбей ағып жатыр. Дегенмен қар топырақты суландырады, қар өзенді нәрлендіруі тиіс", - деп түсіндіреді ол.

Шалқар көлінде соңғы рет қайықтар 1970 жылдары жүрген. © diapazon.kz

Ақылжан Телеуов батпаққа айналып бара жатқан өзен арнасын кеңейтпесе, Шалқар көлі жойылып кетуі мүмкін екенін ескертеді.

"Арна бітеліп, су өзіне ыңғайлы жерде ағып жатыр. Қазір судың көп бөлігі Шалқар көліне жетпейді де. Су үлкен аумаққа таралады. Одан кейін тұнба қалады, тозаң түседі. Өзендер - тіршілік көзі, өсімдіктер мен жануарлар да оларға байланған. Бұл өзендерсіз біз даланы жоғалтып аламыз, өйткені үнемі деградация жүреді", - дейді ол.

Ғалым экологиялық апаттың алдын алу үшін өз шешімін ұсынады. Ол үшін Мұғалжар тауларына тексеру жүргізіп, олардың қазіргі жағдайын бағалау қажет.

"Мұғалжар мәселесін шешсек, онда Қауылжыр, Шалқар ғана емес, Ойыл, Ор, Ембі де мәселесін шешеміз. Олар топырақты нәрлендіреді. Мен мұнда Мұғалжар тауларының құндылығы туралы айтқан да жоқпын", - деді Телеуов.